Όπως αναφέρει, σε αυτή την περίοδο κρίσης, η οικονομία πρέπει να διατηρήσει ψηλά την κατανάλωση διότι είναι αυτή που θα διατηρήσει τις θέσεις εργασία.Υποδεικνύει ακόμα ότι σε περιόδους κρίσης που ο κόσμος μαζεύεται, το κράτος πρέπει να ξοδεύει για να δίνει ώθηση στην οικονομία. Αντίθετα, σε περιόδους οικονομικής ανάπτυξης, το κράτος είναι που πρέπει να λαμβάνει μέτρα για να μπορεί να έχει «μαξιλαράκι» για την επόμενη κρίση που θα αντιμετωπίσει.

 Αναφέρεται επίσης στο θέμα του Τουρισμού και το βαθμό που αυτός θα επηρεαστεί από την κρίση του κορωνοϊού, προσθέτοντας ότι υπάρχουν διάφοροι παράμετροι που πρέπει να ληφθούν υπόψη. Τονίζει επίσης την ανάγκη συγχρονισμού και συνεννόησης των κρατών σε παγκόσμιο επίπεδο για την αντιμετώπιση προβλημάτων που αφορούν ολόκληρο τον πλανήτη. Καταγράφει επίσης την κρίση της ΕΕ και την αδυναμία της να λειτουργήσει ως ένωση κρατών και όχι απλά ως οικονομική ένωση.

- Ο πλανήτης βρίσκεται σε μια πρωτοφανή κρίση. Πέραν από την ευχή ότι θα τα καταφέρουμε, υπάρχει μία ανησυχία και αβεβαιότητα και για την επόμενη μέρα. Οδεύουμε σε νέα βαθιά οικονομική ύφεση;
- Οδεύουμε σε κάποιου είδους ύφεση σίγουρα, αλλά το βάθος και η διάρκειά της εξαρτάται από τον βαθμό που οι κοινωνίες παγκόσμια καταφέρουν να ελέγξουν τον κορωνοϊό. Εάν μπορέσουμε να επιλύσουμε το πρόβλημα σύντομα, η ζημιά που θα γίνει στην οικονομία και στην παραγωγική βάση, θα είναι πολύ πιο εύκολα διαχειρίσιμη. Εάν όμως το πρόβλημα συνεχίσει να υφίσταται σε βάθος χρόνου, θα αρχίσει να καταστρέφεται η παραγωγική βάση της οικονομίας. Έχοντας πει αυτό, πιστεύω, παρατηρώντας τις διάφορες αντιδράσεις των κρατών, τις προσπάθειες που γίνονται για εξεύρεση εμβολίου και τους πόρους που αφιερώνονται παγκόσμια για τον περιορισμό και την εύρεση θεραπείας, θεωρώ ότι σύντομα θα εξευρεθεί κάποια θεραπεία και ως εκ τούτου η οικονομική κρίση θα είναι βραχυχρόνια και πιο εύκολα διαχειρίσιμη.

- Πόσο εύκολη ή δύσκολη θεωρείτε ότι θα είναι η επάνοδος στην κανονικότητα για την οικονομία;

- Όσο περισσότερο διαρκέσει αυτή η κρίση, τόσο πιο πολύ θα διαβρώνεται και η παραγωγική βάση της οικονομίας, άρα τόσο πιο δύσκολη είναι η επάνοδος της οικονομίας στους κανονικούς ρυθμούς της.

- Πιστεύετε ότι η χρονιά για τον τουρισμό έχει χαθεί για την Κύπρο και τι σημαίνει αυτό για την οικονομία μας;

- Η χρονιά για τον τουρισμό πιθανόν να μην έχει χαθεί ακόμα, διότι γύρω στο 55% των τουριστικών αφίξεων στην Κύπρο είναι στο δεύτερο εξάμηνο του χρόνου. Άρα η ζημιά που πάθαμε ή θα πάθουμε είναι μόνο το 45%. Εάν βέβαια κρατήσει μόνο το πρώτο εξάμηνο. Υπάρχει επίσης η πιθανότητα κάποιοι οι οποίοι δεν μπορούν να κάνουν διακοπές τώρα, μπορούν να μεταθέσουν το ταξίδι τους για αργότερα. Υπάρχουν όμως και κάποια άλλα πιθανώς αρνητικά που δεν ξέρουμε πώς διαμορφώνονται. Αυτή τη στιγμή βλέπουμε ότι οι αεροπορικές εταιρείες έχουν πληγεί ανεπανόρθωτα από την κρίση. Εάν αυτές έχουν προβλήματα βιωσιμότητας, έστω και εάν έχουν λυθεί το πρόβλημα του κορωνοϊού μπορεί να έχουμε πρόβλημα μεταφοράς των τουριστών στην Κύπρο. Υπάρχει επίσης ένα κομμάτι το οποίο πρέπει να δούμε. Για παράδειγμα, ακόμα και εάν η Κύπρος επιλύσει το πρόβλημα του κορωνοϊού, εάν άλλες χώρες όπως η Βρετανία για παράδειγμα δεν το λύσει, τότε πάλι θα υπάρχει πρόβλημα στον τουρισμό. Υπάρχει όμως και το θετικό στοιχείο, ότι εάν εξακολουθήσουμε να  μείνουμε εντός, πιθανό να υπάρξει εσωτερικός τουρισμός. Άρα δεν είναι εύκολο να προβλέψει κάποιος με σιγουριά το πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα στο θέμα του τουρισμού. Σίγουρα ο τομέας του τουρισμού θα πληγεί, αλλά ίσως το πλήγμα για την οικονομία να μην είναι τελικά τόσο μεγάλο όσο νομίζουμε: ο τουρισμός αυτή τη στιγμή είναι γύρω στο 7%-8% του ΑΕΠ της Κύπρου. Αυτό δείχνει ότι είναι σχετικά μεγάλος και σημαντικός τομέας της οικονομίας αλλά δεν είναι και ο τεράστιος τομέας που ολοι νομίζουμε έστω και αν συνυπολογίσουμε ότι και άλλοι παρεμφερείς τομείς, όπως για παράδειγμα ο τομέας των τροφίμων, των μεταφορών και άλλοι εξαρτώνται μερικώς από αυτόν. Πρέπει επίσης να μην κοιτάζουμε μόνο τα έσοδα από τον τουρισμό που αναφέρονται συχνά στον Τύπο διότι η Κύπρος έχει και σημαντικά έξοδα υπό μορφή εισαγωγών που χρειάζεται ο τομέας και οι τομείς που τον στηρίζουν  για να λειτουργήσει/ουν. Δηλαδή για κάθε τουριστικό ευρώ που παίρνουμε, έχουμε και κάποιες εισαγωγές προϊόντων που χρειάζεται για να στηρίξουμε τον τομέα, άρα τελικά μπορεί και να μην είναι τόσο μεγάλο το πρόβλημα όσο μας φαίνεται στην αρχή. Αυτό δεν είναι μηδενισμός του προβλήματος. Σίγουρα τα ξενοδοχεία θα υποστούν πλήγμα και ιδιαίτερα στη φάση που βρίσκονται με σημαντικές επεκτάσεις των ξενοδοχειακών κλινών τους που έγιναν τα τελευταία χρόνια. Το πρόβλημα όμως, πιστεύω, είναι διαχειρίσιμο με αναδιαρθρώσεις αυτών των δανείων που θα γίνουν από τις τράπεζες και κάποιες περιόδους παγιοποιήσεις δόσεων.

- Ο κόσμος ανησυχεί και όσον αφορά τους μισθούς και όσον αφορά την εργασία του. Προβλέπετε ότι θα έχουμε νέο κούρεμα μισθών και θέσεων εργασίας;

- Αυτή τη στιγμή λέω όχι. Θα είναι καταστροφικό εάν πάμε σε αυτή την κατεύθυνση, τη στιγμή που η οικονομία πρέπει να διατηρήσει ψηλά την κατανάλωση, διότι είναι αυτή που θα διατηρήσει θέσεις εργασίας. Το τι πρέπει να γίνει όμως, είναι όταν διορθωθεί η κατάσταση στην οικονομία, θα πρέπει να περιορίσουν τους μισθούς και το κυβερνητικό μισθολόγιο για να δημιουργήσουμε τη δυνατότητα να μειώσουμε το χρέος που θα δημιουργήσουμε από τη στήριξη της οικονομίας τώρα, για να έχουμε αρκετά μαξιλαράκια για να αντέξουμε την επόμενη κρίση. Κάποιοι πλήττονται τώρα, και κάποιοι θα πληγούν στο μέλλον. Εδώ είναι όμως δύσκολο πολιτικά θέμα: Αυτό το οποίο οι οικονομολόγοι συστήνουν σε περιόδους τέτοιας κρίσης που ο κόσμος μαζεύεται, το κράτος ξοδεύει. Δηλαδή πάει ανάποδα στο κύμα και κρατά την οικονομία στον αναπνευστήρα. Όμως σε περιόδους «παχιών αγελάδων» το κράτος πρέπει να περιορίζει τις δαπάνες του και να δημιουργεί τα μαξιλαράκια για τυχόν περιόδους μελλοντικής κρίσης. Εδώ είναι που είναι πολύ δύσκολο για κάποιον πολιτικό να πάρει την απόφαση: την ώρα που αισθάνεται ότι το κράτος έχει χρήματα, να πει ότι δεν θα ξοδέψει.

- Το γεγονός ότι αυτή η κρίση είναι ταυτόχρονη σχεδόν σε όλο τον πλανήτη, τι σημαίνει; Πιο εύκολη ή πιο δύσκολη επάνοδο;

- Σίγουρα η επάνοδος θα είναι πολύ πιο δύσκολη, διότι δεν εξαρτάται από τι μέτρα λαμβάνει μία χώρα μόνο αλλά και από τι κάνουν οι υπόλοιπες. Εάν για παράδειγμα οι άλλες χώρες δεν στηρίξουν τους μισθούς αυτό θα επηρεάσει γενικότερα. Άρα είναι πολύ δυσκολότερη η επάνοδος στην ομαλότητα και η έξοδος από την κρίση.  Η κάθε χώρα το βλέπει ως «πρόβλημα των υπολοίπων και όχι ως παγκόσμιο πρόβλημα» που θέλει συντονισμένη αντιμετώπιση:- να αφήσω τους άλλους να ξοδεύσουν και εγώ να προστατεύσω τα δικά μου δημόσια οικονομικά. Θα πρέπει να υπάρξει ένας διεθνής συντονισμός στη δημοσιονομική πολιτική αλλά είναι πολύ δύσκολο διότι δεν υπάρχουν τα σώματα για να συντονίσουν την κατάσταση. Για αυτό βλέπουμε αδυναμίες. Ο ΠΟΥ για παράδειγμα εκδίδει διάφορες οδηγίες, ωστόσο το κάθε κράτος τις υιοθετεί στον βαθμό που θέλει. Αυτό καθιστά πολύ πιο δύσκολη τη διαχείριση παγκόσμιων προβλημάτων εάν δεν υπάρχουν παγκόσμιοι θεσμοί για να συντονίζουν αυτή την προσπάθεια.

- Υπάρχει έντονη κριτική και προς την Ε.Ε. και την έλλειψη αλληλεγγύης και συνεργασίας των κρατών σε αυτή την κρίση. Πώς το σχολιάζετε;

- Όντως η Ευρώπη περνά μια δική της κρίση, η οποία μπορεί να αποβεί και καταστροφική για την ίδια. Ένα από τα χαρακτηριστικά των Χωρών/Κρατών είναι η συμπαράσταση των πολιτών μιας περιοχής από πολίτες μιας άλλης περιοχής της ίδιας χώρας. Στην ΕΕ όμως δεν σκεφτόμαστε ενιαία. Το βλέπουμε ως ξεχωριστό πρόβλημα της κάθε χώρας. Το βλέπουμε και στις διάφορες συζητήσεις που γίνονται για έκδοση «κορωνοομολόγου»… Εδώ όμως είναι που καταρρέει η συνοχή της ΕΕ και πάμε πίσω στην ΕΟΚ που ήταν απλά μια οικονομική ένωση κρατών. Σήμερα όμως έχουμε την Ευρωπαϊκή Ένωση και αυτό είναι εντελώς άλλο πράγμα. Η ΕΕ πρέπει να έχει και θεσμούς συνοχής.

- Μπορούμε να πούμε για ένα νέο τέλος της ιστορίας όπως είχε χαρακτηριστεί η πτώση του ανατολικού μπλοκ; Είναι αυτή η κρίση, ένα ισχυρό ράπισμα για ολόκληρο το κοινωνικο-οικονομικό και πολιτικό μας σύστημα;

- Σίγουρα δεν είναι το τέλος του κόσμου αλλά ελπίζω ότι θα επιφέρει κάποιες θεσμικές αλλαγές. Οι χώρες μεταξύ τους έχουν μια τεράστια αλληλεξάρτηση. Η παραγωγική βάση όλου του κόσμου έχει πάει στην Κίνα. Εάν η Κίνα έχει πρόβλημα, θα έχει όλος ο πλανήτης. Για παράδειγμα δεν θα μπορούν να παρασκευαστούν τα εξαρτήματα της γερμανικής αυτοκινητοβιομηχανίας ή ο ρουχισμός των οίκων μόδας της Γαλλίας. Παρόλα αυτά ο συντονισμός αυτών των οικονομιών ακόμη δεν είναι στη θέση τους. Ελπίζω ότι θα πάρουμε κάποιο μάθημα από την όλη ιστορία. Πολλοί θεσμοί που έχουμε σήμερα είναι αποτέλεσμα «κρίσεων» ΟΗΕ, ΔΝΤ κ.λπ.

Ανάγκη κρατικών υπηρεσίων στην Υγεία

- Πώς θα είναι η επόμενη μέρα; Ακούγεται όλο και πιο έντονα η άποψη ότι ο κόσμος δεν θα είναι ποτέ ξανά ο ίδιος. Εσείς τι πιστεύετε;
- Μακάρι να αλλάξουν κάποια πράγματα. Σίγουρα δεν είναι το τέλος του κόσμου. Ο πλανήτης πέρασε παγκόσμιους πολέμους, καταστροφές και επιδημίες, αλλά επιβίωσε. Αυτό που βλέπω ως θετικό είναι ότι φαίνεται πρόδηλα πως εάν δεν υπάρχει συντονισμός σε παγκόσμιο επίπεδο, είναι πιθανόν να έχουμε προβλήματα στο μέλλον. Για παράδειγμα η κλιματική αλλαγή, είναι ένα θέμα που χρειάζεται παγκόσμιο συντονισμό. Δεν μπορεί μια χώρα για παράδειγμα να το βλέπει ως πρόβλημα των υπολοίπων και να θέτει άλλες προτεραιότητες. Όταν φτάσουμε όμως το μεταίχμιο της κλιματικής αλλαγής δεν θα είναι τόσο εύκολη η λύση. Τώρα για παράδειγμα στην πανδημία, αναζητούν οι επιστήμονες λύση και θα τη βρουν κάποια στιγμή. Στην κλιματική αλλαγή όμως, ακόμη και να αρχίσουμε διορθωτικά μέτρα θα πάρει χρόνια για να διορθωθεί η κατάσταση. Ως εκ τούτου εάν δεν λάβουμε από τώρα μέτρα, όταν αντιληφθούμε πόσο μεγάλο είναι το πρόβλημα, ίσως να είναι πλέον πολύ αργά.

- Πώς πιστεύετε μας επηρεάζει αυτή η κρίση σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο;

- Βλέπουμε για παράδειγμα την ανάγκη για κρατικές υποδομές στον τομέα της Υγείας. Αυτές οι κρατικές υποδομές είναι που μας στηρίζουν. Δεν μπορεί το κράτος να αδιαφορήσει και να το αφήσει στον καθένα να κάνει την προσωπική του ασφάλεια. Για παράδειγμα στην Αμερική θα αρχίσει να πεθαίνει κόσμος στους δρόμους γιατί δεν έχει ασφάλεια υγείας. Βλέπουμε επίσης την αύξηση του εθελοντισμού που ενισχύει την κοινωνική συνοχή. Σε καλούς καιρούς, ο καθένας μπορεί να φροντίζει για τον εαυτό του. Την ώρα της κρίσης όμως αλλάζουμε μοτίβο και προσπαθούμε να δουλέψουμε για το κοινό καλό. Αυτά είναι θετικά στοιχεία. Επίσης βλέπουμε και την ανάγκη στήριξης κάποιων φορέων. Για παράδειγμα, οι ακαδημαϊκοί που μας συμβουλεύουν. Είναι η πολιτεία που οφείλει να συντηρεί αυτούς τους επιστήμονες, για να τους έχει όταν τους χρειαστεί για να αξιοποιήσει την τεχνογνωσία τους όταν τους χρειαστεί. Όπως για παράδειγμα τους επιδημιολόγους σήμερα…

- Υπάρχει μία διελκυστίνδα σε σχέση με το κατά πόσο θα πρέπει αντί οι τράπεζες να δανειοδοτήσουν τις επιχειρήσεις, το δάνειο να παραχωρηθεί στο κράτος και το κράτος να δανείσει τις επιχειρήσεις. Ποια η άποψη σας;

- Δεν μπορεί το κράτος να δανειστεί και να δανείσει  εταιρείες. Αυτό το οποίο θα μπορούσε να γίνει είναι το κράτος να δανειστεί για να επενδύσει σε εταιρείες, αλλά αυτό θα δημιουργήσει άλλους είδους προβλήματα. Το να μπει στη  διαδικασία να δανείσει και να αξιολογήσει φερεγγυότητα εταιρειών, είναι ένα αρκετά δύσκολο εγχείρημα αυτό. Άποψη μου είναι ότι το κράτος θα δημιουργήσει πολύ περισσότερα προβλήματα εάν μπει σε αυτή τη διαδικασία.

ΠΗΓΗ : PHILENEWS